بختیاری - هلوسعد

طایفه بزرگ یعقوبوند (یاقوون) یکی از طویف مهم و مشهور زاگرس (لرستان و خوزستان) است که از نظر جمعیت در بین همه ی طوایف مقام نخست را داراست. نیای اعلای این طایفه که یاقو (یعقوب) نام داشته اند یکی از پسران دیرک « معروف به دیرک پاچوبی» می باشند،بنابراین در اصل، تبار وی به دریکوند می رسد (اما امروزه  نویسندگانی چون مراد حسین پاپی و سکندر امان الهی به غلط این طایفه بزرگ را یکی از طوایف ایل پاپی قلمداد می کنند) دلیل این  تصورات  جدایی یاقو (یعقوب) از سایر برادران خویش و زندگی در مناطقی از بخش  پاپی بوده است(که اندکی پس ازسال1000خورشیدی) نگارنده گان و مورخان به همین سبب  این طایفه را یکی از طوایف ایل پاپی معرفی می کنند.

یعقوب 5 پسر بنامهای تالی،قیامس،تاریف،سهراب و شهلیار (شهریار) داشته اند که امروزه نوادگان تالی به نام  نوه های وی  ملک علی(پرجمعیت ترین تیره طایفه یعقوبوند)،امرعلی،نظرعلی و قورچعلی،نواده های قیامس به (قاسمعلی وند،سبزعلی وند و عبدالعلی «معروف به چپ»)،نوادگان تاریف به نام تنها پسرش ماریف و نواده های سهراب به سرابی و نوادگان شلیار (شهریار) به شلیارون (شهلیاروند)معروف هستند.

طایفه  یعقوب وند که همواره از موثرترین طوایف در مسائل سیاسی اجتماعی و ایلاتی بشماررفته است را می توان به همراه مدهنی مهمترین،طوایف کوچروی ایل ها دانست.محل سکونت ییلاقی آنها بطور عمده منطقه ی عمومی پاپادیندار،چنار و اطراف آن،باغ انآو (باغ عناب)،سرداب،تاف و خارزار و نیز مناطقی که بعنوان محل سکونت تیره ی ماریف وند از آنها نام برده شد و همچنین  مناطق شهری خرم آباد و دورود می باشد، اما سکونتگاههای گرمسیری و قشلاقی آنها افزون بر شهر اندیمشک و برخی از محله های اطراف،روستاها و مناطقی از دهستان مازو همانند «ادریسی علیا و ادریسی سفلی،تنوربلند،تل زرکه،شیرین آب،درکول،گمنآو و مناطق عشایری و کوهستانی دره گرم،لال مزی،کوه ائیر و ... می باشد

از جمله نقش های سیاسی اجتماعی طایفه یعقوبوند تغییر ریاست ایل پاپی از خاندان ساد(پاپی باقری) به خاندان مراد می باشد.

1) تیره بزرگ ملک علی وند

تالی یک پسر بنام منت علی و منت علی چهار پسر بنامهای ملک علی،امرعلی ،نظرعلی وقورچعلی داشته اندکه گرچه نواده های این چهار برادر در نگاه عام همگی به اسم برادر بزرگتر یعنی ملک علی و به تیره ملک علی وند معروف بوده اند اما در واقع چهار تیره ی مجزا می باشند که به هر یک از آنها اشاره می شود.از نسل ملک علی تیره ای موسوم به ملک علی وند بوجود آمده است که خود به 5 شاخه ی مراد علی،چراغ،رحمان،شه شی و حسین تقسیم می گردد.

این تیره مهمترین تیره ی این طایفه است چه اینکه بزرگان وکدخدایان کل طایفه از دیرباز تا عصر اخیر از میان آنان برخاسته و نیز جمعیت قابل توجهی دارد.

بزرگان و کدخدایان آنها که در واقع کدخدایان کل طایفه بوده اند به ترتیب قدمت عبارتند از: ملک علی،مرادعلی،محمدمیرزا،علیمراد،موسی و میرزاخان.

همه ی کدخدایان طایفه دارای نام و نشان بوده اند لیکن آخرین یعنی میرزاخان را باید مهمترین و مشهورترین آنان دانست چه اینکه مردی شجاع و با تدبیر بودند که در ثبات و استحکام  طایفه نقش تعیین کننده ای داشته اند و افزون بر آن در سطح ایلات مختلف نیز نقش موثر نشان داده و در زمره بزرگان طوایف به شمار آمده اند.

یک دودمان از این تیره (نواده های حسین پسر ملک علی) به دلایل نامعلومی در گذشته به منطقه گریت مهاجرت نموده و جدا از  تیره ملک علی وند می زیسته اند که البته جمعی از آنها در چم سنگر و امروزه بیشتر آنان در خرم آباد زندگی می کنند،افراد مشهور این دودمان عبارتند از:نظرعلی و پسرش علی آقا.

2) تیرهی امر علی وند

نواده های امر علی تیره ای را با عنوان امرلی ون (امرعلی وند)تشکیل داده اند که به چهار دودمان سهل علی،شیخ علی،جانعلی و خداداد تقسیم می گردند و از بزرگان آنها می توان به حسن خان اشاره کرد.جمعی از این تیره در گذشته به خارج از محل سکونت فعلی امرعلی وند ها مهاجرت کرده که امروزه در شهر دو رود زندگی می کنند و به صارمی و... مشهور می باشند.

3) تیره نظرعلی وند

این تیره به دودمان های مهرعلی و رضا تقسیم می گردد ولی در عرف عامه به نام پسر غیب علی «موسوم به غیب علی وند» مشهور می باشند و از افراد معروف آنها می توان مهدی،راه خدا،یاریجان،حبیب و علی اکبر را نام برد.

4) تیره ی قورچعلی وند

این تیره نیز مشتمل بر دو دودمان رفیع و حسن می شود و از افراد نام آشنای آنها می توان به کرناسی اشاره نمود.

5) تیره قاسمعلی وند

  قیامس پسر یعقوب سه پسر بنام های قاسمعلی،صفرعلی وخانعلی داشته اند که نواده های این سه تن سه تیره ی بزرگ قاسمعلی وند،سبزعلی وند و چپ را تشکیل می دهند.از نسل قاسمعلی تیره ای به همین نام (قاسمعلی وند) بوجود آمده است که این تیره عبارت است دو شاخه ی عین علی و عبدالعلی.کدخدایان این تیره به ترتیب قدمت عبارتند از: شه شی،سپهدار،خدایی و عین شاه

6) تیره سبزعلی وند (سوزلی ون):

این تیره به هشت شاخه تقسیم می گردد بنام تنها پسر صفرعلی(پسر قیامس) یعنی سبزعلی وند.این هشت شاخه عبارتنداز: لطف علی،کلولی،شیرکه،فتح عالی،فرضی،قرنعلی،بخشعلی،قادر و برجعلی (معروف به بور بور) افراد نام آشنای این تیره به ترتیب قدمت عبارتند از شفیع،پسرش گدایی. از دودمانها و زیر تیره های سبزعلی وند،دودمانهای لطف علی،کلولی،شیرکه،فتح عالی و فرضی در میان طایفه یعقوبوند زندگی می کنند ولی مابقی به خارج ازمحدوده ی این تیره و حتی طایفه مهاجرت نموده اند.

جمعی از نوادگان قرنعلی در تاکستان و قزوین سکونت اختیار نموده و از جمله  مهاجرین این تیره به حساب می آیند.نوادگان بخشعلی بر اثر وقوع یک منازعه ی محلی ترک دیار نموده در ایل جمعی طایفه ی کارحمت در قلعه قاسم خان(بخش زاغه) استقرار یافته پس از مدتی به رازان(رازو)،چغابدار،سیاه کله،ده آیینه و میرآباد عزیمت نموده و اکنون عمده آنها در شهر دورود سکنی گزیده اند.از مهمترین و بزرگان آنها می توان حاجی و بعد از وی پاپی را نام برد،متاسفانه این دودمان در میان اهالی پاپی اشتهار دارند.نوادگان قادر از منطقه ی ادریسی(ازتوابع دهستان مازو)به منطقه انگشته (شهر دورود) مهاجرت نموده پس از مدتی به گریت عزیمت کرده اند اما دوباره به میان طایفه کارحمت بازگشته در ایل جمعی این طایفه قرار گرفته اند این گروه امروزه بطورعمده در دورود زندگی می کنند و از افراد مشهور آنان می توان ولی و پس از وی غلام را نام برد. و اما نواده های برجعلی که در نگاه عام بیشتر به تیره بوربور شهره اند، نیز جدای از سایر دودمانهای تیره ی سبزعلی وند می زیسته اند که بطور عمده در مناطق گرمسیری مازو،قلم آب،کیرتاو و مناطق ییلاقی سیرم و در مقطعی در تاف و دره نسو زندگی کرده اند و امروزه بیشتر در شهرستان اندیمشک سکونت دارند.از افراد معروف آنها می توان  کاعلی،عودعلی،شیخ علی و محمد را نام برد.

7) تیره چپ

خانعلی (خانعالی)دیگر پسر قیامس یک پسر بنام عبدالعلی داشته اند که از نسل عبدالعلی تیره ای بوجود آمده است که به چپ شهرت پیدا کرده اند.علت نامگذاری را به سه وجه گفته اند.برخی بر این باورند که چون عبدالعلی همواره سیاه چادر خود را در سمت چپ سیاه چادرهای سایرین برافراشته به چپ شهره داشته اند و دیگر اینکه چون هم ایشان در یک نزاع محلی در سمت چپ قشون استقرار پیدا کرده و موضع گرفته اند،چنین لقبی را به وی نسبت داده اند و سوم شاید چپدست بوده اند و به چپ اشتهار یافته اند.تیره ی چپ به 5 دودمان موسوم به چراغ،برجعلی،گنجعلی،خانعلی و علی پناه تقسیم می گردد که یک شاخه از دودمان چراغ بنام شیرخان جدای از این تیره می زیسته ان.افراد معروف تیره چپ می توان به صیدمحمد و مهدی اشاره کرد.

8) تیره ماریف وند

یکی از پرجمعیت ترین تیره های طایفه یعقوبوند تیره ی موسوم به ماریف وند است که از نسل ماریف تنها پسر تاریف(یکی از پسران یاقو) بوجود آمده اند.بیش از دو سوم جمعیت این تیره خارج از محدوده طایفه ی یعقوبوند زندگی می کنند.گویا در گذشته ی بیش از 150 سال اختلافی درون طایفه ای میان این تیره و تیره ی ملک علی وند حادث می شوذ که این حادثه به کشته شدن عده ای ونیز مهاجرت عمده ی تیره ی ماریف وند می انجامد.این تیره بطور کلی در منطقه گریت و اطراف آن در مناطقی چون دشت گریت،پری مرده،ترس و هنوم و در مناطق چه زال،پله بآووسی،پیرجد،چنارکل و کنگرزه و شهر خرم آباد و همچنین در مناطق شمالی و شمال شرقی استان لرستان همانند آبستان،زاغه،دشت سیلاخور،بهزاد ‌آباد بروجرد و شهر دورود و... اسکان داشته اند

بدلیل همجواری با ایل باجولوند و نیز طوایفی دیگر گویش آنان  با سایر تیره های طایفه بزرگ یاقوون (یعقوبوند) تفاوتهایی دارد لیکن مرام و آداب شان تغییری نکرده است.از بزرگان و افراد نام آشنای آنها در گذشته و اکنون می توان شمشیر،موسی،محمدخان،عزیز،بمانی،نصراله،علیجان،امان اله و پس از آنان ابراهیم،خداداد و خداداده را نام برد.

ماریف وندها به 4 شاخه ی پاپا،علی مراد،حسین و اسد  تقسیم می گردند

9) تیره سرابی(سرآویی)

سهراب دیگر پسر یعقوب(یاقو) تیره ای بوجود آمده است که به سرابی (در گویش محلی سرآویی) اشتهار دارند.بدین معنی که سرابی مخفف و شکسته شده ی سهرابی ست گرچه برخی معتقدند چون نیای اعلای آنها در کنار یک سراب (چشمه)زندگی می کرده اند بدین نام مشهور شده اند.تیره ی مذکور به چهار دودمان آدینه،خدایی،چناری و شریف تقسیم می گردد و از بزرگان آنها می توان به غافل،علی و سپس علا اشاره نمود

10) تیره شلیارون (شهلیاروند)

یاقو پسر پنجمی بنام شهریار (شهلیار) داشته اند که از نسل وی تیره ای که به شهلیارون (شهلیاروند) نامبردار شده اند بوجود آمده است.این تیره مشتمل بر دو شاخه شهلیار و گلیار می شود و در گذشته  بزرگ این تیره پیرزاد بوده و پس از آن بر اساس ارجعیت سنی عبداله و از آن سپس بزرگانی همچون محمدشاه و صید موسی شهرت داشته اند منبع سایت یعقوبوند