آیا احکام حکومتی ثابت هستند یا موقت میباشند؟
آیا احکام حکومتی ثابت هستند یا موقت می باشند؟
از دیدگاه اسلامی؛ قوانین بر دو گونهاست: قوانین ثابت و قوانین متغیّر.
قوانین ثابت: به قوانینی گفته می‌شود که قیدزمان و مکان ندارد و تا اَبد ثابت و غیر قابل تغییر است و هیچ کس حق تصرّف در آنهارا ندارد.1) مصباح یزدی، محمدتقی، پرسشها وپاسخها، ج 2، صفحه 38(
این قوانین بر اساسطبیعت و احتیاجات و نیازهای مشترک انسانها، از طرف خداوند متعال وضع شدهاند. لذااین مقررات و احکام در هیچ شرایطی قابل تغییر و تبدیل نمیباشند. مثلاًَ دروغ،خیانت، هرزگی و بیبند و باری، پیوسته زشت و تباهکننده اجتماع بوده و هست، از ایننظر باید تحریم و ممنوعیت آنها ابدی و دائمی باشد، زیرا اگرچه قیافه اجتماع عوضمیشود ولی زیان این اعمال همان است که بوده است.(2موسوی تبریزی، سیدابوالفضل، ولایت فقیه، قم، انتشارات حُر، 1376، صفحه 84(بر همین پایه و اساس است، یک سلسله اعتقادات و اخلاقیات وقوانین فردی و اجتماعی، عبادی، سیاسی، حقوقی، جزائی و... که انبیاء عظام برای بشراز طرف خداوند آوردهاند. این نوع قانون (یا احکام) به نام دین و شریعت نامیده شدهاست و هیچگونه تغییر و تبدیلی در آنها راه ندارد چون براساس فطرت و واقعیت انسانپیریزی شدهاند. )3طاهری خرمآبادی، سیدحسن، ولایتفقیه و حاکمیت ملت، قم، جامعه مدرسین، 1375، ص 2)
. مسائلی چون،نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات و ... از این قبیل احکام میباشند.
قوانین متغییر آن سلسله مقرراتی است که بر اساس نیازها و مصالح تدریجی بشر وضع میشودو با از بین رفتن موضوع و یا تغییر آن منتفی و یا تغییر مییابد (4 مصباح یزدی، محمدتقی، پیشین، صص 39-38) این قوانین در چارچوب قوانین ثابت و با رعایتاصول و مبانی ارزشهای اسلامی و با توجّه به ضرورتها و نیازمندیهای جامعه اسلامیاز سوی ولیّامر وضع میگردد. مثلاً اسلام در مسائل دفاعی و نوع اسلحه جنگی و نحوهاستقلال و تمامیت ارضی و جلوگیری از نفوذ دشمن مقررات ثابت و دائمی ندارد. زیراشرایط زمانی و مکانی در این گونه مسائل بسیار متغیر و غیر ثابت است. باید در اینموارد، با در نظر گرفتن اوضاع و احوال موجود، مقررات و احکام در نظر گرفته شود، واز راهی که به حفظ مقاصد اسلامی کمک کند اقدام گردد. مثلاً گاهی شرایط ایجاب میکندکه شدت عمل به خرج داده و روابط خود را قطع کرد و یا روابط تجاری را تا مدتی تحریمیا محدود نمود. موضوع تحریم تنباکو به وسیله میرزای شیرازی از این موارد است. ازمیان قوانین متغیر اسلام میتوان از احکام حکومتی یاد کرد که ذیلاً بدانمیپردازیم.
احکام حکومتی: چند تعریف از احکام حکومتی: 1. احکام حکومتیعبارت است از فرمانها و دستورالعملهای جزئی، وضع قوانین و مقرّرات کلی و دستوراجرای احکام و قوانین شرعی که رهبری مشروع جامعه، با توجّه به حق رهبری که از جانبخداوند متعال یا معصومان ـ علیه السّلام ـ به وی تفویض گردیده است و با لحاظ مصلحتجامعه صادر میکند.5
2. استادمصباح یزدی: به احکام و قوانینی که تابع شرایط زمان و مکان هستند و در چارچوبقوانین ثابت و با رعایت اصول و مبانی ارزشهای اسلامی با توجّه به ضرورتها ونیازمندیهای جامعه اسلامی از سوی ولیامر وضع میگردد، اصطلاحاً «احکام حکومتی» یا «احکام ولایتی» و یا «احکام سلطانیه» میگویند.6
3. علامه طباطبائی: مضمون سخنان ایشان از تعریف احکامحکومتی این است: «احکام حکومتی تصمیماتی هستند که «ولیامر» در سایه قوانین شریعت ورعایت و موافقت آنها به حسب مصلحت وقت اتخاذ میکند و طبق آنها مقرراتی وضع نمودهبه موقع اجرا درمیآورد.» ایشان در ادامه میفرماید: مقررات نامبرده لازمالاجرا ومانند شریعت دارای اعتبار میباشد با این تفاوت که قوانین آسمانی ثابت و غیر قابلتغییر است. مقررات وضعی قابل تغییر و در ثبات و بقا، تابع مصلحتی میباشند که آنهارا به وجود آورده است.»7
بانگاهی به تعاریف فوق چند مورد نتیجه‌گیری می‌شود: 1. احکام حکومتی، احکامیهستند که بر اساس مصالح و نیازهای متغیر زمان صادر میشوند. و چنانچه مصلحت آنبرطرف شود حکم تغییر و یا ملغی می‌شود. 2. این احکام از سوی رهبر مشروع صادرمیشوند بنابراین احکام حکومتیِ صادر شده از سوی سلاطین و خلفای جور (غیر مشروع) را شامل نمیشود.
3. این احکام مبتنی بر اصول و مبانی ارزشهای اسلامی است. بنابراین این احکام نمیتوانند بر خلاف احکام اولیه اسلامی و اصول اساسی اسلامی (مثل اصول دین) باشند.8
4. ایناحکام چون از سوی حاکم مشروع (ولیامر) و براساس مصالح جامعه اسلامی و برای حفظکیان اسلام صادر میشوند بر همه‌ی افراد حتی مجتهدین دیگر لازمالاتباع است.9
در یک نتیجه‌گیری کلی میتوان باتوجّه به تعاریف احکام حکومتی و همچنین احکام قوانین ثابت و متغیر چنین گفت که: احکام حکومتی موقتی هستند و قابل تغییر چرا که فلسفه وجودی آنها مصالح و مفاسدموجود در زمان و مکان خاص است و با تغییر و یا از بین رفتن مصلحت، آنها نیز توسطولیفقیه که رهبر مشروع جامعه است تغییر مییابند. اگر چه ممکن است که برخی احکامبرای زمانی طولانی باشند.
کلمات کلیدی :
» نظر